Вашакидзе, М.А. და Vashakidze, M.A. და ვაშაკიძე, მ.ა. (1954) Излучение поляризации излучения солнечной короны на основе наблюдения полного солнечного затмения 25 февраля 1952 года / მზის კორონის გამოსხივების პოლარიზაციის შესწავლა 1952 წლის 25 თებერვლის მზის სრული დაბნელების დაკვირვების საფუძველზე. აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის ბიულეტენი / Abastumani Astrophysical Observatory Bulletin (17). С. 3-27.
|
ტექსტი
1954-17-1.pdf Download (36MB) | გადახედვა |
რეზიუმე
აქ გადმოცემულია მზის კორონის პოლარიზაციის გამოკვლევა იმ მასალაზე დაყრდნობით, რომელიც მიღებული იყო მზის სრული დაბნელების დაკვირვებით 25 თებერვალს, 1952 წელს. აბასთუმნის ასტროფიზიკურმა ობსერვატორიამ მოაწყო მზის სრული დაბნელების დასამზერი ექსპედიცია შემდეგი შემადგენლობით: მ.ა. ვაშაკიძე (ექსპედიციის უფროსი), შ.მ. ჩხაიძე, მ.ს. ზელცერი, მ.გ. კოლხიდაშვილი და ვ.ვ. ვიხროვი (მექანიკოსი). ექსპედიციის ამოცანას შეადგენდა ძირითადად ორი თემა: მზის კორონის პოლარიზაციისა და მისი რადიომეტრიის შესწავლა. ექსპედიია ორად იქნა გაყოფილი. ერთი ჯგუფი რადიომეტრული დანადგარით გაგზავნილი იქნა სირ–დარიის სანაპიროზე ჩიილიში, ყაზახეთის სსრ–ში, ხოლო მეორე – პოლარიმეტრული დანადგარით – არჩმანში, თურქმენეთის სსრ–ში. კორონის გამოსხივების პოლარიზაციის შესწავლა ამჟამად მეტად საინტერესო და აქტუალურ საკითხს წარმოადგენს, მიუხედავად იმისა, რომ მას საკმაოდ დიდი ხნის ისტორია აქვს. კორონის სხივის პოლარიზაცია შვარცშილდის მიერ ახსნილი იქნა როგორც სხივის გაბნევა თავისუფალ ელექტრონებზე. ელექტრონულ გაზს აქვს უნარი გაბნეული სხივის პოლარიზაცია მოახდინოს. როგორც გამოირკვა, ელექტრონულ გაბნევისას პოლარიზაცია მაქსიმუმს გაბნევის კუთხის 90°-სათვის აღწევს. ტომსონის ფორნულის თანახმად: σ0 = (8π/3)(e^2/〖mc〗^2 )^2 =0.66*10^24 cm^2 ელექტრული გაბნევა ტალღის სიგრძეზე არ არის დამოკიდებული. აქედან ბუნებრივია დავასკვნათ< რომ პოლარიზაციის ხარისხი არ უნდა ამჟღავნებდეს ტალღს სიგრძეზე დამოკიდებულებას. მართლაც, როგორც დაკვირვებებმა აჩვენეს ([1], [2], [3]), პოლარიზაციის ხარისხი არ არის დამოკიდებული ტალღის სიგრძეზე. მზის კორონის უკანასკნელმა დაკვირვებებმა ([7], [8], [9]) აჩვენეს, რომ კორონა ძირითადად ორი ნაწილისგან შედგება: პირველი – ელექტრული K - კორონა, ანუ შიგა კორონა. მას ხშირად "ნამდვილ" კორონას უწოდებენ. მეორე – F - კორონა ან კორონის მტვეროვანი შემადგენელი (მას ზოგჯერ "ყალბ" კორონას უწოდებენ). გამოკვლევებმა აჩვენეს, რომ კორონის ეს ნაწილი ზოდიაქური ნათების გაგრძელებას წარმოადგენს. პოლარიზაციის ხარისხის განსაზღვრა საშუალებას გვაძლევს უფრო მეტად დავაზუსტოთ K და F – შემადგენელ ნაწილთა პროპორცია. გარდა ამისა პოლარიზაციის ხარისხი საშუალებას გვაძლევს ვიმსჯელოთ სხვადასხვა კორონალურ წარმონაქმნების ფიზიკურ მახასიათებლებზე. 1952 წლის 25 თებერვლის მზის კორონის გამოსხივების პოლარიზაციის ხარისხის განსაზღვრისათვის ჩვენ მიერ გამოყენებული იქნა სამობიექტივიანი კამერა, რომელმაც საშუალება მოგვცა მოგვეხდინა კორონის ერთდროული სამი ფოტოგრაფირება ანალიზატორის სამი მდგომარეობისათვის. ეს კი შესაძლებელს ხდის დაბნელების სრული ფაზის ერთ მომენტისათვის, როგორც პოლარიზაციის ხარისხის, ისევე პოლარიზაციის სიბრტყის მდებარეობის განსაზღვრას. ამგვარად ჩვენ მიერ მიღებული იყო სულ ოთხი სერია ფირფიტებისა, ე.ი. კორონის 12 გამონასახი. ფირფიტების ოთხივე წყება სტანდარტიზებული იქნა, რათა საშუალება მოგვცემოდა ცალ–ცალკე გაგვემჟღავნებია თითუეული წყება, და გვქონოდა ურთერთზე დამოუკიდებელი სერიები. სულ გაზომილი იქნა თითოეული სერიისათვის ოცდათექვსმეტი რადიუსი. გაზომილი წერტილების საშუალებით გამოთვლილი იქნა პოლარიზაციის ხარისხი. შედეგების საბოლოო მნიშვნელობები გამოითვლებოდა როგორც ოთხი სერიის საშუალო არითმეტიკული. პოლარიზაციის ხარისხის მნიშვნელობანი 36 რადიუსისათვის მოცემულია ცხრილში II, რის საფუძველზე აგებულია მრუდები (P,r), კორონის ეკვატორული და პოლარული არეებისათვის, ცალ–ცალკე (იხ. ნახ. 2 და 4). ამ ნახატებზე მოცემულია პოლარიზაციის თეორიული მნიშვნელობანი მრუდების სახით. ეს თეორიული მრუდები აღებული იქნა ვანდეჰულსტის შრომიდან [9]. როგორც მოყვანილი ნახაზებიდან ჩანს, პოლარიზაციის ხარისხის დამზერილი მნიშვნელობა თითქმის ყოველთვის მეტია ვიდრე თეორიული; განსაკუთრებით ეს შეეხება შუა და გარე კორონას. ნახ. 3–ზე მოცემული მრუდი ცალკე იქნა აგებული კორონის ერთ–ერთი ნათელი სხივისათვის, რომელმაც მეტი პოლარიზაცისი ხარისხი აჩვენა. როგორც წინა ჩვენი ნაშრომიდან [3], აგრეთვე ამ შრომიდანაც შეიძლება დასაბუთებულად ჩაითვალოს, რომ კორონის პოლარიზაციის ხარისხი დამოკიდებულია კორონის განფენილობაზე და სიკაშკაშეზე. თუ კორონის სხივები დიდზე არიან განფენილნი, პოლარიზაციის ხარისხის მაქსიმუმიც ასეთი სხივებისათვის მზის კიდედან უფრო შორს არის, და თანაც გამოსხივებაც მეტად პოლარიზებულია. ამასვე მიუთითებს ის გარემოება, რომ კორონის ეკვატორული ზოლის გამოსხივება უფრო მეტად პოლარიზებულია, ვიდრე პოლუსისა, ეს კი გამოწვეულია იმით, რომ კორონის ეკვატორული ნათელი ზონა უმრავლეს შემთხვევაში (მზის აქტივობის მაქსიმუმის გარდა) უფრო მეტად განფენილია, ვიდრე პოლარული, ე.ი. უფრო კაშკაშაა. იმავე რადიუსებისათვის ჩვენ განვსაზღვრეთ პოლარიზაცისი სიბრტყის მდებარეობა. როგორც გამოირკვა, მზის კორონის ნათების პოლარიზაცია რადიალურია. ეს შედეგები ძალიან სარწმუნოდ უნდა მივიჩნიოთ, რამდენადაც III ცხრილში ძალიან იშვიათად შევხვდებით, რომ რადიალობიდან პოლარიზაციის სიბრტყის გადახრა აღწევდეს 6°–ზე მეტს, რად დაახლოებით პოლარიზაცისი სიბრტყის განსაზღვრის შეცდომის ფარგლებში უნდა მდებარეობდეს. მზის ამოფრქვევების კავშირი პოლარიზაციის სიბრტყის გადახრასთან, რის არსებობაზე მიუთითებს ე. ბუგოსლავსკაია [16], ჩვენ ვერ შევნიშნეთ, ხოლო ასეთი კავშირის აღმოჩენისათვის უსათუოდ საჭიროა კორონის პოლარიმეტრული შესწავლა მოხდეს უფრო მეტად გრძელფოკუსიანი ობიექტივებით, ვიდრე ეს ჩვენ გაგვაჩნდა სამი მზის სრუი დაბნელების დამზერისას. ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ მზის მაგნიტური და ელექტრული ველები არ შეიძლება იწვევდეს, ჩვენს შემთხვევაში, პოლარიზაციის სიბრტყის ბრუნვას, რამდენადაც ასეთი სახის ბრუნვა სინათლის ტალღის სიგრძეზეა დამოკიდებული. ჩვენ მიერ შესწავლილი სპექტრის უბნები კი, როგოროც წინა წლებში, ისევე 1952 წლის 25 თებერვლის დაკვირვებისას, ძალიან ფართოა. შრომაში განხილულია საკითხი, თუ როგორ დამოკიდებულებაშია მზის თეთრმეტწლიანი აქტივობა პოლარიზაციის ხარისხის მაქსიმუმის დაცილებაზე მზის კიდედან. ასეთი დამოკიდებულება პირველად მიღებულია ჩვენ მიერ და იგი ნაჩვენები გვაქვს მრუდის სახით ნახ. 7–ზე. მისის შედგენისათვის გამოყენებული იქნა როგორც ჩვენი, ისე სხვადასხვა ავტორების მონაცემები კორონის სათების პოლარიზაციის შესახებ. შრომის დასასრულს ნაჩვენებია, რომ კორონის პოლარიზაციის ხარისხისა და სიბრტყის ერთდროული განსაზღვრისათვის, კორონის ფოტოფრაფირება ანალიზატორის სამი დებარეობისათვის, რომელიც დღემდე გამოიყენებოდა ჩვენსა და სხვების მიერ, შეიძლება შეცვლილი იქნას კორონის ფოტოგრაფირებით ანალიზატორის ოთხი მდებარეობისათვის. ეს მეთოდი ილევა უფრო მარტივ ფორმულებს და თანაც გვაძლევს საშუალებას პოლარიზაციის ხარისხი განვსაზღვროთ სამ ან ოთხ ფირფიტაზე დაყრდნობით, რაც შეიძლება განხილული იქნას როგორც ერთერთ კონტროლის საშუალება პოლარიზაციის ხარისხის განსაზღვრისა, როგორც ანალიზატორის ოთხი მდებარეობისათვის, აგრეთვე ანალიზატორის ექვსი მდებარეობისათვისაც არის ფორმულები გამოყვენილი. მზის კორონის პოლარიზაციის შესწავლის განგრძობა მომავალი დაბნელებებისას მეტად მიზანშეწონილია, რათა დაზუსტებული იქნას შრომაში მოყვანილი მრუდები და დაგროვდეს მონაცემები სტატისტიკური სამუშაოებისათვის. მომავალ დაბნელებებზე მზის გვირგვინის ნათების პოლარიზაცია შესწავლილი უნდა იქნას უფრო გრძელფოკუსიანი ობიექტივებით, რათა მიღებული იქნას კორონის სხვადასხვა წარმონაქმნის პოლარიზაციული დახასიათება. დეკემბერი, 1952 წ.
| ობიექტის ტიპი: | სტატია |
|---|---|
| თემატიკა: | Q Science > QB Astronomy |
| ქვეგანყოფილება: | Institutes > Evgeny Kharadze Abastumani National Astrophysical Observatory |
| განმათავსებელი მომხმარებელი: | თამარ ჭაღიაშვილი |
| განთავსების თარიღი: | 08 მაისი 2018 10:02 |
| ბოლო ცვლილება: | 09 მაისი 2018 07:40 |
| URI: | http://eprints.iliauni.edu.ge/id/eprint/7957 |
Actions (login required)
 |
ობიექტის ნახვა |
